‘De zin ‘ik ben perfectionistisch’ wordt vaak door verpleegkundigen gebruikt om aan te geven hoe goed ze zijn. Dat de laat hoog ligt, dat kwaliteit van zorg hoog in het vaandel staat.
‘Ja, maar iedereen is ergens wel perfectionistisch en dat is niet erg.’ Nee. Mensen zijn nauwkeurig en hebben oog voor detail. Als verpleegkundige vind je kwaliteit van zorg ook belangrijk en met sommige dingen mag je gewoon geen fouten maken. Dan ligt de laat hoog, dat klopt. Dat heeft niks met perfectionistisch zijn te maken. Perfectionisme is niet je vriend maar je vijand die je het leven zuur maakt.
Verpleegkundigen zijn aardig voor hun cliënten/patiënten, maar niet voor zichzelf en ook niet voor anderen. Veel zijn perfectionistisch. Gisteren testte ik op mijn Instagram kanaal de vraag: ‘Ben je perfectionistisch?’:
43 keer ‘ja‘
28 keer ‘meestal’
12 keer ‘een beetje’
2 keer ‘helemaal niet’
Dit is niet waterdicht, dat begrijp ik. Alsnog: 2 personen van de 85 die ‘nee’ stemmen dus. Bizar, toch? Misschien wisten de stemmers, jij, niet precies wat perfectionisme is en waren ze/ben je in de veronderstelling dat perfectionisme iets anders is dan het is.
Wat is perfectionisme?
Ik vond op internet de definitie van perfectionisme van Brené Brown:
“Perfectionisme is een schadelijk en verslavend systeem van overtuigingen dat uitgaat van de volgende gedachte: als ik er perfect uitzie, perfect leef en alles perfect doe, kan ik de pijnlijke gevoelens die worden veroorzaakt door schaamte, afkeuring en verwijten voorkomen of tot een minimum te beperken.
Perfectionisme is zo schadelijk, omdat perfectie domweg niet bestaat. Het is streven naar een onhaalbaar doel. Bovendien heeft perfectionisme te maken met hoe we gezien willen worden, namelijk als perfect. En ook dat is een onhaalbaar doel, want op hoe we door anderen gezien worden hebben we geen enkele invloed, hoeveel tijd en energie we er ook in steken.
Perfectionisme is verslavend, want wanneer we te maken krijgen met schaamte, afkeuring en verwijten – en dat is onvermijdelijk -, denken we dat dat komt doordat we niet perfect genoeg waren. In plaats van vraagtekens te plaatsen bij de kromme logica van perfectionisme, bijten we ons vervolgens nog meer vast in onze inspanningen om er perfect uit te zien, perfect te leven en alles helemaal perfect te doen.
Ieder mens krijgt te maken met schaamte, afkeuring en verwijten (en de angst voor de bijbehorende gevoelens). Perfectionisme vergroot de kans op dergelijke pijnlijke emoties en leidt vaak tot zelfverwijt: ‘Het is mijn eigen schuld. Ik voel me zo omdat ik niet goed genoeg ben.’ “
Wat is perfectionisme NIET?
Perfectionisme is niet hetzelfde als je best doen en heeft niks te maken met groei en gezonde prestaties. Perfectionisme is de overtuiging dat je, als je perfect leeft, er perfect uitziet en alles perfect doet, heel veel pijn kan minimaliseren of voorkomen. Perfectionisme is een vorm van zelfbescherming vanuit de gedachte dat het je zal beschermen, terwijl het juist datgene is wat je ervan weerhoudt je leven te leiden in plaats van lijden.
Perfectionisme is geen vorm van zelfverbetering. Het draait om goedgekeurd en geaccepteerd worden. Perfectionisme heb je jezelf aangeleerd en komt van vroeger, het is faalangst. Vroeger haalde je bijvoorbeeld goede cijfers en dat haalde de last weg, want je vader of moeder werd minder kwaad als je met een 8 thuiskwam in plaats van een 6. Of als je nare gevoelens had, ging je heel hard rennen en maakte het je gevoel beter.
Je hebt jezelf dus perfectionisme aangeleerd om met nare emoties om te gaan. En dat is om met je eigen nare gevoelens om te gaan EN om de gevoelens van anderen te verzachten.
Het leidt tot continu (over)presteren, pleasen en perfectioneren. Waar gezonde inspanning op jezelf gericht is, is perfectionisme op de ander gericht.
Hoe perfectionisme zich nu uit in je leven
Nu zorgt het voor een aantal dingen:
- Uitstelgedrag. Uiteindelijk rond je je zaken (als patiëntenzorg) wel op tijd af, maar vaak verzand je in kleine details en/of verbeter je continu kleine foutjes. (En dat heb ik het niet over de kwaliteit van zorg.)
- Je houdt minder tijd over voor dingen die je leuk vindt omdat je continu bezig bent met dingen te (over)analyseren.
- Het zorgt ervoor dat je altijd aan het rennen bent (pleasen, perfectioneren en (over)presteren). Het moet altijd meer, altijd beter. Het is nooit goed genoeg.
- Je voelt jezelf schuldig over dat het niet goed genoeg is.
Die angst om te falen, perfectionisme, draait niet alleen om dat jij perfect moet zijn. Want alles buiten jou moet ook perfect zijn. Dat is projectie van jouzelf op de buitenwereld. Jij moet perfect zijn, dus moeten anderen ook perfect zijn. In je onderbewuste, in je kind zijn, ben je bang dat je niet goed genoeg bent.
Dat jij perfectie belangrijk vindt, betekent niet dat je van jezelf en anderen kan verwachten dat ze zich ook zo gedragen. Wat kan je dan wel verwachten? Dat ze menselijk zijn, dat ze fouten maken. Jouw hoofd zegt dan waarschijnlijk: dat klopt, mensen maken fouten. Hoe komt het dan dat je alsnog probeert om perfect te zijn morgen? Omdat je die regel ‘ik moet perfect zijn’ en die overtuiging ‘ik ben niet goed genoeg’ nog niet kan loslaten. Je zet perfectionisme in als coping mechanisme. De vraag is: hoe kan je daarmee omgaan?
Hoe je omgaat met je perfectionisme
Denk eens aan iets in jezelf wat je veracht, waar je niet blij mee bent. Neem voor nu je perfectionisme. Kan je je verleden wissen, je DNA niet veranderen? Nee. In plaats van iemand anders te zijn die je niet bent, kan je in ieder geval proberen te accepteren dat je bent wie je bent met al je rarigheden of dingen waar je niet blij mee bent, die je liever niet bij je zou hebben.
Mijn vraag aan jou is: durf je te oefenen met het idee dat je niet hebt gekozen voor wie je bent geworden? En dat er dus dingen in het verleden zijn gebeurd die jou hebben gemaakt tot wie je nu bent?
Sterker nog, dat als je had kunnen kiezen, dat je waarschijnlijk iemand anders was geweest. En dat wie je nu bent, dat dat de persoon is met wie je het moet doen de rest van je leven.
(Dit volgende is een metafoor uit ‘Time to ACT’)
Vergelijk je identiteit eens met een auto die je van A naar B brengt. Die heb je toegewezen gekregen. Daar kan je dus niks mee. Waar je wel wat mee kan, is de kennis over die auto. Je kan ontkennen dat je slechte remmen hebt, maar dan vlieg je vroeg of laat uit de bocht. Dus weten en erkennen wie je in werkelijkheid bent, geeft ruimte om te kunnen zijn wie je bent, ook al ben je dan geen Ferrari.
Hetzelfde geldt voor sturen: je kan zelf bepalen wat je in het hier en nu besluit te doen. Je kan ervoor kiezen om, met al die rare fratsen van jezelf die je liever niet had gehad, toch op weg te gaan richting een waardevolle relatie, een uitdagende baan, of bijzondere vriendschappen. De vraag is dan of er binnen die relaties en situaties ruimte mag bestaan voor jouw menselijkheid.
Mag je af en toe een beetje een rotjong of rotwijf zijn of bot uit de hoek komen? Mag je die botheid (die je zo van je vader herkent) hebben, zonder dat je probeert om perfect te zijn? Mag je het overbezorgde van je eigen moeder met je meenemen, terwijl je voor je patiënten zorgt?
Het erkennen van wie je werkelijk bent, kan zorgen voor meer ruimte en flexibiliteit. Als je dat gedeelte van jezelf dat je probeert te ontkennen en onderdrukken de ruimte geeft, wie weet zit je jezelf dan ook wel minder in de weg.
Je perfectionisme is een waarschuwingssignaal
Zie je perfectionisme als waarschuwingssignaal. Als je de neiging voelt om te rennen of perfect te zijn, denk dan eens na wat precies de trigger was. Hoe komt het dat je je op dat moment zo voelt? Waar dacht je aan voordat je die neiging kreeg?
Kijk ook eens naar je regels vs realiteit. Dus je regel is hier ‘ik moet perfect zijn’. Andere voorbeelden zijn ‘ik moet het altijd goed doen’, ‘ik mag geen angst hebben’ of ‘ik moet altijd goed voor mezelf zorgen’. Als je regel is ‘ik moet het altijd goed doen’, is dat echt de realiteit? Je doet het niet altijd goed namelijk.
De dingen waarop jij jezelf zo bekritiseert is dus eerder normaal dan raar. Want hoe graag je ook perfect wilt zijn, in de werkelijkheid werkt het blijkbaar niet. Dus je hebt geen last van wie je bent, je hebt last van wie je van jezelf moet zijn. Hoe toelaten van dat soort gedachten over je eigen menselijkheid is een grote stap in de richting van zelfliefde.
Uiteindelijk is het moeilijker dan alleen dit verhaal natuurlijk. Het draait ook om het tackelen van je beperkende overtuigingen. Maar een van de stappen is dus van zelfkritiek of -afwijzing naar zelfliefde.
Rust in de onrust vinden
Perfectionisme gaat ook over rust vinden in de onrust en dat je dus niet harder gaat rennen. Het gaat over dat je wat minder streng mag zijn van jezelf, dat je fouten mag maken, dat je jezelf iets gunt in plaats van straft of afwijst.
Wat kan jij doen op dit moment om liever voor jezelf te zijn? Misschien mag je wat meer tijd voor jezelf nemen, iets leuks doen voor jezelf, meer me-time?
‘Elke dag een beetje wint het van 1x heel veel,’ zeg ik altijd. Ook hier is dat het geval. Bouw zelfliefde in in je leven, je gaat jezelf er dankbaar voor zijn.
En wil je er hulp bij? Zodat je van zelfafwijzing naar zelfliefde gaat en je je beperkende overtuigingen niet serieus neemt? Je weet me te vinden.